Ageism (of leeftijdsdiscriminatie)

Stereotypen, vooroordelen en discriminatie op basis van iemands leeftijd, dat noemen we ageism. Meestal slaat de term op ouderen, maar ook jongeren kunnen het slachtoffer zijn.

Gezucht op het perron omdat een groep senioren opstapt tijdens de ochtendspits, want, “die hebben toch de hele dag om de trein te nemen”. Het voorstel van de Europese commissie om bijkomende strenge algemene voorwaarden op te leggen aan de rijbewijzen van 70-plussers (waartegen nogal wat ouderenverenigingen protesteren). Nog eentje: "waarom komen die senioren op

 zaterdag naar de supermarkt, ze hebben toch tijd genoeg".

De beeldvorming als zouden ouderen allemaal hulpbehoevend en passief zijn. Het zijn slechts twee voorbeelden van ageism die aantonen dat het fenomeen breder verspreid is dan velen denken.

Naast de al langer bestaande strijd tegen onder meer racisme en seksisme, klinken de stemmen ook om werk te maken van de aanpak van ageism. Verschillende internationale instanties zetten ageism al op de agenda. Maar er is nood aan meer vinden tal van organisaties, waaronder OKRA, de Vlaamse Ouderenraad en zelfs Amnesty International. Zij roepen op tot een Universeel Verdrag voor de rechten van Ouderen!

Gezondheidsproblemen
Is ageism dan wel zo’n probleem? Experts vinden van wel! 
In een artikel op Sociaal.net wijzen gerontologen Veerle Baert (Artevelde Hogeschool) en Daan Duppen (VUB) onder meer op de gezondheidsrisico’s. 
“65-pluussers die discriminatie ervaren, vinden van zichzelf dat ze ongezonder zijn. Ze lopen een hoger risico op hart- en vaatziekten, chronische longaandoeningen, artritis en depressie. Ageism ondermijnt de optimale werking van het geheugen, de autonomie en het zelfbeeld.” Zij waarschuwen dus voor de stereotype vooroordelen en de negatieve gevolgen daarvan voor het zich goed voelen.
Amnesty International waarschuwt ervoor dat ageism andere vormen van discriminatie kan versterken.
“Oudere mensen met een migratieachtergrond of oudere vluchtelingen krijgen te maken met meerdere vormen van discriminatie tegelijk. De problemen waar ouderen voor staan, worden op die manier heel vaak nog groter.” Dit fenomeen heet dan intersectionaliteit.

Ouderen én jongeren
De covidpandemie heeft zeker geen goed gedaan aan de aanpak van ageism. Tijdens de eerste  fase stelde Amnesty International vast dat de mensenrechten van bewoners van woonzorgcentra op meerdere manieren geschonden werden.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) merkte tijdens de pandemie een groei van het wij-zij-denken tussen jongeren en ouderen. “Beide groepen worden stereotiep voorgesteld in het publieke discours en op sociale media”, zo schrijft Vlaamse Ouderenraad over de bevindingen van de WHO.
Ook kinderen en jongeren worden uitgesloten door hun leeftijd. Het opmerkelijke is dat zowel jongeren als ouderen slachtoffer kunnen zijn van ageism, maar net daardoor verder uit elkaar gedreven worden. Een van de gevolgen van de stereotypen over ouderen is immers dat vele jongeren niet oud willen worden. Het stereotiepe beeld koppelt een hoge leeftijd te sterk aan negatieve zaken, terwijl de realiteit uiteraard een heel stuk genuanceerder is.
Ook deze bedenking toch nog: over ons, ouderen, wordt vaak gesproken en geschreven in termen van ‘vergrijzingskosten’, terwijl wij toch een enorm maatschappelijk kapitaal bezitten: in het vrijwilligerswerk, in gezinsverband, in verenigingen, op de arbeidsmarkt. Onze extra levensfase zinvol inzetten en de samenleving laten genieten van onze kennis, ervaring en beschikbaarheid kan een belangrijke maartschappelijk meerwaarde betekenen! De negatieve visie over de zogenaamde ‘grijze tsunami’ zou best omgebogen worden naar een leeftijdsvriendelijke maatschappij waarbij leeftijd geen getal meer is.

Velen onder ons hebben (voorlopig) geen last van ageisme, integendeel zelfs, we krijgen soms al eens een zitplaats in de bus aangeboden. Dit is in feite een pleidooi voor een mentaliteitswijziging bij sommige van onze medeburgers. Zouden regeltjes in de vorm van een 'verdrag' daaraan verhelpen?

Grote delen van dit artikel werden met toelating in dank overgenomen uit ‘OKRA-magazine’ december 2023.

Jos Dewinter