Pompoenen

Een bijdrage van Myriam Roosen, gewezen hoofddiëtiste UZ Leuven

Herkomst
 
De pompoen behoort tot de komkommerachtigen. De pompoenenfamilie is enorm uitgebreid en vindt zijn oorsprong in Zuid-Amerika. Pompoenen zijn het hele jaar verkrijgbaar, maar in de herfst en het begin van de winter is de aanvoer het grootst.  Ze worden aangevoerd uit Frankrijk, eigen land en uit Zuid-Amerika.
Tot de familie behoren o.a. de kalebas, sierkalebas, patisson, courgette, komkommer, augurk en meloen.

Soorten
Pompoenen  zijn er in uiteenlopende vormen en maten.
De ronde soorten zijn  pompoenen, de langwerpige zijn courgettes en de paddestoelvormigen zijn patissons.
Het meest gekende pompoenras is de winterpompoen; hiertoe behoort de reuzenpompoen of gele reus.
De vruchten kunnen een gewicht bereiken van wel 40kg.  Het vruchtvlees is sponsachtig en heeft nauwelijks smaak; kleinere exemplaren hebben geel-oranje stevig vruchtvlees met iets zoetige smaak. De groene pompoen heeft een nootachtige, meer pittige smaak. Exotische pompoensoorten zijn geel-groen, effen of gestreept en peer- of knuppelvormig.
De patisson is een kleine pompoensoort, meestal wit, waarvan de vorm doet denken aan een vliegende schotel met een gelobde rand; het vruchtvlees is licht van kleur
De spaghettipompoen is een ovale bleekgele vrucht die zijn naam dankt aan zijn uitgesproken draderig vruchtvlees.
Eikelpompoen zijn klein en hartvormig met een prachtige diepgroene of oranje  huid of een mengsel van beide.
Kalebassen zijn kleine pompoentjes in  verschillende vormen en kleuren die zeer hard worden en niet bijzonder zijn om te eten.  Hun decoratieve waarde is wel groot

Voedingswaarde
De voedingswaarde en de hoeveelheid vitaminen en mineralen zijn bij elk ras verschillend.
Gemiddeld bevat de pompoen zeer weinig calorieën, 20-25 Kcal/100g,  ideaal dus voor “lijners”, is licht verteerbaar en bevat zeer veel vitaminen en mineralen.
De pompoenen met het oranje vruchtvlees zijn zeer rijk aan bètacaroteen (provit.A, maakt in ons lichaam vit.A) en verhogen de weerstand tegen infecties; ze zijn goed voor de ogen en geven de huid een gezond kleurtje; dus… een  gezonde en tevens snel te bereiden groente.  Ook de pompoenzaden hebben een hoge voedingswaarde.

Geneeskrachtige eigenschappen
Van oudsher werd pompoen vaak gebruikt als huisgeneesmiddel, vooral bij ontstekingen van darm, blaas en urinewegen. Pompoenpitolie versterkt de zenuwen; en kompressen van de pulp van rauw geraspt pompoenvlees zijn een remedie tegen hondenbeten, blaren en spataders.

Pompoen culinair
Voor het welslagen van een gerecht is het zeer belangrijk te weten welke pompoensoort je gebruikt.
Pompoen in de keuken smeekt om smaakmakers; ze mogen niet overheersen maar moeten een fijnzinnig samensmelten van smaken worden.
Voor soepen, stoofpotten, puree en pompoenbrood kies je bij voorkeur een niet te grote maar wel zware vrucht,  d.w.z. dik oranje-geel vruchtvlees van goede eetkwaliteit.  De smaak mag niet te zoet zijn en de structuur moet stevig, zelfs een beetje melig zijn.
De winterpompoen kan je schillen en in blokjes snijden, die je vervolgens kookt, bakt of stooft.
De spaghettipompoen wordt in zijn geheel gekookt.  Verwijder de steel en prik de schil op verschillende plaatsen in, laat 30-40min. koken.
Voor zoete gerechten zijn er speciale pompoensoorten, te koop in Turkse winkels; omwille van hun zoeterige, muskaatachtige smaak zijn ze geschikt voor taartjes, ijs, gebak, soufflé e.d.
Als rauwkost, in gemengde salades, ratatouille en gegratineerde groenteschotels zijn de meeste courgettes en zomerpompoenen te gebruiken. Hun wit tot zachtgeel  vruchtvlees is neutraal van smaak.
Courgettes en patissons moeten knapperig klein en zeer vers zijn.
De patisson kan in zijn geheel gekookt worden, vervolgens uitgehold en gevuld met het vruchtvlees gemengd met andere groenten of met gehakt.

Bewaren
Bewaartijd op een koele plaats (12-14°C): hele pompoen 60 dagen
Bewaartijd koelkast (4-7°C): stuk winterpompoen 2 dagen, stuk patisson, courgette of spaghettipompoen 14 dagen.

Volksgebruiken en folklore
Sinds jaar en dag is de pompoen het symbool van Halloween, een groots gevierd volksfeest in Amerika. Van oorsprong is dit een oud Keltisch feest uit Ierland, Schotland en Engeland.  De druïden, Keltische priesters, vierden in de nacht van 31 oktober op 1 november Samhain. Dit was het begin van het Keltische nieuwe jaar.  Dit feest ging gepaard met veel geheimzinnigheid en vuur.
Vuur was het symbool van schoonheid, waarheid en heiligheid.
Dit feest was er uit dankbaarheid voor de goede oogst en het vetgemeste vee dat geslacht werd voor de winter.
Deze nacht werd door de druïden als magisch gezien, de vuren verlichtten het pad voor de  terugkeer van de geesten van overleden personen; die keerden dan voor één nacht terug naar hun vroeger huis.
Uit dit alles ontstond het volksgebruik om op 31 oktober straten en huizen te versieren met Halloweenlantaarntjes.  Dit zijn uitgeholde pompoenen waar demonische gezichten in uitgesneden worden en waarin  een kaarsje werd  geplaatst.
Momenteel is dit uit Amerika overgewaaide feest ook bij ons uitgegroeid tot een commerciële hype.

Creatief met pompoenen
Decoratieve stillevens: binnen of buiten(liefst onder een afdakje)
een mooie compositie maken met verschillende kleuren en vormen.
Gewoon laten uitdrogen, niets opsmeren want dan verstoppen de poriën, het vocht kan er niet uit en ze ontploffen!
Ook als tafeldecoratie, in combinatie met herfstbladeren en noten zeer mooi.
Door verschillende soorten pompoenen op elkaar te stapelen (vastmaken met satéstokjes) kan je er leuke mannetjes mee maken.
Inkerven en uitsnijden: met een spijker of een priem schrijf je een naam of maak je een tekening in  de gladde schil van een pompoen, en dit als hij nog aan de plant groeit.  De vruchten kunnen zo nog een paar weken groeien en herstellen.  Na de oogst zal de meegegroeide boodschap net zolang meegaan als de vrucht zelf.  Met een scherp mesje kunnen er ook tekeningen worden uitgesneden in de schil.
Als pot, vaas of lantaarn: een uitgeholde pompoen kan perfect dienst doen als soepterrine, het vruchtvlees werkt isolerend, dus blijft alles goed warm.  Kleine uitgeholde pompoentjes kunnen dienen als vruchten- of ijskommetjes.
Een stuk oase op een plastieken zakje in de uitgeholde pompoen: je kan er prachtige bloemstukken in maken.
Met kaarsjes erin zorg je voor sfeervolle lantaarntjes.